Kamboçya'daki çiftçiler mikrofinans kredileri için her şeylerini riske atıyor

Birleşmiş Milletler (BM) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi (Committee on Economic, Social and Cultural Rights) Kamboçya'nın ikinci periyodik raporuna ilişkin incelemesinde yerli halkın toprağa erişimi, mikro kredi borçları ve çocuk işçiliği gündeme geldi. BM yetkilileri mikrofinans kredi borçlarının yerel halk için büyük bir sorun olduğuna dikkat çekti. Covid-19 salgını ile artan mikrofinans borçları için devlet ödeme sürelerini uzatmak da dahil olmak üzere borçluya uygun koşullar sağlamak için mikrofinans şirketleriyle birlikte çalıştığını belirtti. Ancak hükümet çalışmaları, Kamboçya halkının mikrofinans kredileriyle ilgili sorunlarını çözmeye yeterli değil.

Gelişmekte olan ülkelerde kırsal alanda yaşayan yoksul topluluklara yardım amacı taşıyan “mikrofinans” endüstrisi, değişen iklime uyum sağlamaya çalışan on binlerce çiftçi aileyi borç tuzağına itiyor.

Birleşik Krallık'taki bir grup üniversite tarafından yürütülen araştırma, Kamboçya'daki vaka incelemelerinden yola çıkarak bölgede kolay erişilebilir kredilerin aşırı borçlanma krizine neden olduğunu belirtti.

Uluslararası yatırımcılar, bankalar ve kalkınma ajansları gibi çeşitli finansman kaynaklarına sahip, genellikle küçük, yerel olarak yönetilen modern mikrofinans kuruluşları (Modern Microfinance Institutions - MFIs) 1970'lerde ortaya çıkarak 2000'lerin başlarında hızla büyüme kat etti. MFI’lar, kadınlar ve çok düşük gelirli bireyler gibi geleneksel olarak banka hesabı olmayanlara, tipik olarak küçük işletme sermayesi kredileri ve aynı zamanda tasarruf hesapları ve sigorta gibi finansal hizmetler sağlamanın bir yolu olarak ortaya çıktı.

Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı’na (United States Agency for International Development - USAID) göre Kamboçya'da insanların yaklaşık %61'i kırsal alanlarda yaşıyor ve kırsalda hanelerin %77'si geçimlerini tarım, balıkçılık ve ormancılıktan sağlıyor. Ancak kırsal kesimin bu geleneksel geçim kaynakları, iklim değişikliği, kentsel kalkınma, yasa dışı ağaç kesimi, artan kuraklıklar, orman yangınları ve Kamboçya için hayati olan Tonle Sap gölünün ekosistemindeki hasar nedeniyle oldukça derinden etkilendi.  

Geçtiğimiz eylül ayında yayınlanan rapora göre, 2010'ların başından bu yana ülkede gerçekleşen mikrofinans çalışmaları, destek alan kişilere faydadan çok zarar getirdi.. Yaklaşık 1.800 borçluyla yapılan ankette, kredi alanların neredeyse yarısı ailelerini beslemeyi birincil motivasyonları olarak gösterdi.

Ancak uzmanlar artık kredilerin iklimle uyumlu yatırımlara yönlendirilmek yerine giderek artan bir şekilde resmi ve gayri resmi kaynakların bir karışımından mevcut borçları karşılamak için alındığını söylüyor. Çiftçiler, kredilerin yüksek faiz ve kısa geri ödeme vadeleri sunmasına rağmen  arazileri dahil olmak üzere  temel geçim kaynaklarını teminat olarak koydukları görülüyor. STK'lar, yaklaşık 167.000 Kamboçyalının son beş yılda mikrofinans kredilerini ödemek için arazilerini sattığını tahmin ediyor.

2021'in sonunda Kamboçya'daki mikrofinans kaynaklı borçlanma düzeyi kişi başı ortalama 4.213 dolara eşdeğerdi. Bu değerin Kamboçya’daki kişi başı gayri safi yurtiçi hasılanın iki katınından fazla ettiği ve yaklaşık 2.6 milyon kişi mikro kredi kullandığı biliniyor.

Birleşmiş Milletler (BM), Dünya Bankası ve diğer uluslararası kuruluşlar tarafından mikrofinansın teşvik edildiğini kabul eden BM özel raportörü Ian Fry, iklim değişikliği ve mikrofinans arasındaki bağın yarattığı borç yükünün, birçok kişi ve topluluk için fiziksel ve duygusal strese neden olan sorunlar yarattığını belirtti. MFI'ların, Aralık 2021'de yeni lisanslar vermeyi durduran ve kurumlara hizmetlerinin “kalitesini, verimliliğini ve karşılanabilirliğini” artırmalarını söyleyen Kamboçya Ulusal Bankası'na kaydolması gerektiğini sözlerine ekledi. 2017'de mikro kredi yıllık faiz oranları %18 ile sınırlanmıştı.

Alarm çanları çalıyor

Sadece Kamboçya'da değil, Güney Afrika'dan Hindistan'a ve Meksika'ya kadar dünyanın dört bir yanındaki mikrofinansman kurumlarını çevreleyen sorunlar, yaklaşık on yıldır STK'lar ve gazeteciler tarafından vurgulanıyor. Mikrofinans kurumlarının küresel olarak 2019'da 124 milyar dolarlık tahmini brüt kredi portföyü vardı.

Bazı durumlarda mikrofinans sektörü olumlu etkileri nedeniyle desteklenmeye devam ediyor. Dünya Bankası tarafından 2016’da yayınlanan kitapta, mikrofinans kredilerinin Bangladeş'te yoksulluğu azalttığını, gelirleri artırdığını ve bankacılık devi HSBC'nin ülkedeki mikrofinans finansmanını hâlâ teşvik ettiğini savundu.

Ancak, mikrofinansın uzun süredir savunucusu olan Dünya Bankası, yıllardır aşırı borçlanma ve endüstrinin artan ticarileşmesi de dahil olmak üzere riskler konusunda uyarıda bulunuyor. Kamboçya’da 30 yıldır faaliyet gösteren insan hakları STK'sı Licadho'nun direktörü Naly Pilorge, CNBC'ye verdiği demeçte, arazi işgalinin sahadaki en büyük sorunlardan biri olduğunu söyledi.

Licadho’nun mikrofinans hakkındaki riskleri vurgulamak üzere gerçekleştirdiği araştırmalarda çarpıcı sonuçlara ulaşıldı. Yapılan araştırmaya göre gelişmekte olduğu düşünülen, Covid nedeniyle turizmle mücadele eden bir ülkede, MFI sektörü hala her yıl %30 büyüdü. Ortalama kredi yaklaşık 3.000 dolardan 4.000 dolara yükseldi. Hem Kamboçya rieli hem de ABD doları kullanan Kamboçya’da bu kredilerin çoğu Kmerce okuma yazma bilmeyen etnik azınlıklara verildi, hatta karmaşık sayılabilecek başvuru formlarına parmak iziyle imza attırıldı. Ayrıca başkent Pnom Penh’de hızla artan MFI kredilerini ödemek için haftada yeni gün çalışan insanlara oldukça sık rastlandığı belirtiliyor.

Raporda, borç erteleme ve faiz askıya alma programlarının oluşturulmasına yönelik önceki çağrılara devam ediliyor. Bu adımların, gelişmekte olan ülkelerin ulusal borçlarını iptal etme ve yeniden yapılandırma çabalarıyla birlikte olması gerektiği belirtildi.

Artan uluslararası sorumluluk

Uluslararası kalkınma topluluğunun desteği mikrofinans kurumlarından alıp daha hedefe yönelik projelere yönlendirmesi gerektiği belirtiliyor. Kamboçya’daki mikrofinans kurumlarının yabancı sahipleri tarafından üretilen kârlar, temettüler ve sermaye kazançlarının daha sağlam vergilendirilmesi ve düzenlenmesi gerektiğini savunuluyor.

BM'den Ian Fry, uluslararası finans camiasını raporda yer alan tavsiyeleri güçlü bir şekilde dikkate almaya ve mikrofinansa karşı yaklaşımlarını ciddi şekilde yeniden düşünmeye çağırıyor.